วันเสาร์ที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2560

สมการต้นฉบับ (Master Equation)

สวัสดีครับทุกคน หลังจากหายไปนาน วันนี้จะมาพูดถึงที่มาของ สมการต้นฉบับ (Master Equation) ที่ชื่อภาษาอังกฤษไม่ค่อยสื่อความหมายสักเท่าไหร่ สมการนี้ใช้อธิบายการวิวัฒน์ไปของระบบที่เป็นแบบสุ่ม (stochastic process) โดยที่เวลาใดเวลาหนึ่ง สถานะของระบบสามารถอธิบายได้ด้วย ความน่าจะเป็น ซึ่งจะแตกต่างจากระบบที่เป็นแบบแม่นตรง (deterministic process) ที่เรารู้สถานะของระบบได้อย่างแน่นอน

ก่อนอื่นเพื่อความง่าย ให้พิจารณาระบบที่เราสนใจ มีสถานะที่ต่อเนื่อง (continuous) ในหนึ่งมิติ (1 dimension) แทนด้วยสัญลักษณ์ \(x,x',x'',\cdots\) และแทนความน่าจะเป็นที่ระบบอยู่ในสถานะ \(x\) ที่เวลา \(t\) ด้วย \(P(x,t)\) เงื่อนไขของความน่าจะเป็นมีดังนี้ \begin{eqnarray} \int P(x',t')\md{x'} &=& 1,\nonumber\\ \int P(x'',t''|x',t')P(x',t')\md{x'} &=& P(x'',t''),\nonumber\\ \int P(x'',t''|x',t')P(x',t'|x,t)\md{x'} &=& P(x'',t''|x,t). \label{eq:norm_cons} \end{eqnarray} โดยที่ \( P(x',t'|x,t) \) แทนความน่าจะเป็นที่เจอระบบในสถานะ \(x'\) ที่เวลา \(t'\) ภายใต้เงื่อนไข ระบบอยู่ในสถานะ \(x\) ที่เวลา \(t\) นอกจากนี้ ยังสมมุติว่าระบบวิวัฒน์ไปตาม กฎลูกโซ่ของมาร์คอฟ (Markov chain) และมีอัตราการเปลี่ยนสถานะ (transition rate) จากสถานะหนึ่งไปยังสถานะหนึ่งที่ ไม่ขึ้นกับเวลา

พิจารณา \( P(x'',t''|x',t') \) เมื่อเวลาเปลี่ยนไปจากเดิมเพียงเล็กน้อย นั่นคือ \(t''=t'+\triangle t\) เมื่อ \(\triangle t\) มีค่าน้อยมากๆ เราสามารถกระจายเทอม \( P(x'',t'+\triangle t|x',t') \) ได้เป็น \begin{equation} \label{eq:cons_prob_exp} P\left(x'',t'+\triangle t|x',t'\right) =\left[1- \triangle t \int W\left(x'''|x'' \right)\md{x'''} \right] \delta\left(x''-x' \right) + \triangle t W\left(x''|x' \right) + O(\triangle t^{2}). \end{equation} โดยที่ \(W\left(x''|x' \right)\) เป็นอัตราการเปลี่ยนสถานะ จากสถานะ \(x'\) ไปยังสถานะ \(x''\) และ \(O(\triangle t^{2})\) แทนเทอมถัดไปที่ขึ้นกับ \(\triangle t^{2}\) สังเกตว่าเมื่อ \(\triangle t\rightarrow 0\) เราจะได้ \(P\left(x'',t'+\triangle t|x',t'\right) = \delta\left(x''-x' \right)\) ตามข้อกำหนดเริ่มต้น

ต่อไปเรามาพิจารณาสมการที่ (\ref{eq:norm_cons}) \begin{equation} P\left(x'',t'+\triangle t|x,t\right) =\int P\left(x'',t'+\triangle t|x',t'\right) P\left(x',t'|x,t\right)\md{x'}. \label{eq:norm_cons2} \end{equation} และแทนค่าสมการที่ (\ref{eq:cons_prob_exp}) ในสมการที่ (\ref{eq:norm_cons2}) และละทิ้งเทอม \(O(\triangle t^{2})\) จะได้ \begin{align} P\left(x'',t'+\triangle t|x,t\right) &=\int P\left(x',t'|x,t\right)\md{x'} \delta\left(x''-x'\right) + \triangle t \int P\left(x',t'|x,t\right)\md{x'}\nonumber\\ &\quad\times\left[ W\left(x''|x' \right) -\int W\left(x'''|x'' \right)\md{x'''} \delta\left(x''-x' \right) \right],\nonumber\\ \lim_{\triangle t\rightarrow 0}& \frac{P\left(x'',t'+\triangle t|x,t\right)- P\left(x'',t'|x,t\right)}{\triangle t}\nonumber\\ &= \int W\left(x''|x' \right) P\left(x',t'|x,t\right)\md{x'} - \int W\left(x'''|x'' \right) P\left(x'',t'|x,t\right)\md{x'''},\nonumber\\ \frac{\partial P\left(x'',t'|x,t\right)}{\partial t'}&= \int W\left(x''|x' \right) P\left(x',t'|x,t\right)\md{x'} - \int W\left(x'''|x'' \right) P\left(x'',t'|x,t\right)\md{x'''},\nonumber\\ \frac{\partial P\left(x'',t'|x,t\right)}{\partial t'}&= \int\left[ W\left(x''|x' \right) P\left(x',t'|x,t\right) -W\left(x'|x'' \right) P\left(x'',t'|x,t\right)\right]\md{x'}. \end{align} โดยในบรรทัดสุดท้ายมีการเปลี่ยนตัวแปรจาก \(x''' \) เป็น \(x'\) หลังจากนั้นคูณสมการสุดท้ายด้วย \(\int \md{x}P(x,t)\) และใช้สมการ (\ref{eq:norm_cons}) เราจะได้ \begin{eqnarray} \frac{\partial P\left(x'',t'\right)}{\partial t'}&=& \int\left[ W\left(x''|x' \right) P\left(x',t'\right) -W\left(x'|x'' \right) P\left(x'',t'\right)\right]\md{x'},\nonumber\\ \frac{\partial}{\partial t} P\left(x,t\right)&=& \int\left[ W\left(x|x' \right) P\left(x',t\right) -W\left(x'|x \right) P\left(x,t\right)\right]\md{x'}. \label{eq:master_eq} \end{eqnarray} โดยมีการเปลี่ยนตัวแปรอีกครั้งจาก \(x'',t'\) เป็น \(x,t\) ในบรรทัดสุดท้าย สมการ (\ref{eq:master_eq}) มีชื่อว่าสมการต้นฉบับ (Master Equation)

สำหรับระบบที่มีสถานะไม่ต่อเนื่อง แทนด้วย \( i,j,\cdots\) สมการต้นฉบับเขียนได้เป็น \begin{equation} \frac{\partial}{\partial t}P_{i}(t) = \sum_{j}\left[W_{i\leftarrow j}P_{j}(t) -W_{j\leftarrow i}P_{i}(t) \right]. \label{eq:master_eq_dis} \end{equation} โดย \(P_{i}(t)\) แทนความน่าจะเป็นที่จะเจอระบบอยู่ในสถานะ \(i\) ที่เวลา \(t\) และ \(W_{i\leftarrow j}\) แทนอัตราการเปลี่ยนสถานะ จากสถานะ \(j\) ไปยังสถานะ \(i\)